فصلنامه مطالعات طراحی شهری و پژوهش های شهری
سال پنجم شماره 2 (تابستان 1401)

باگذشت زمان و افزایش جمعیت و رکود اقتصادی در سراسر دنیا مسکن به موضوعی مهم و مشکل اساسی برای اکثریت کشورهای دنیا تبدیل شده است. در این میان بیشتر اقشار ضعیف و متوسط جهت تامین مسکن مناسب و درخور با مشکل مواجه شده اند ازاینرو دولتها تلاشهایی جهت تامین مسکن انجام داده اند. هدف این پژوهش بررسی پژوهشهای صورت گرفته در زمینه مسکن اقشار کم درآمد و مسکن اجتماعی و تحلیل محتوا این پژوهشها با استفاده از نرم افزار Maxqda است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است و گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی که از طریق آن سیاستهای مورداستفاده کیفی بررسی میشود. در این مقاله برای دستیابی به سیاستها و شاخصها و نظریات تعداد 15 مقاله داخلی و 3 رساله داخلی دکتری و11 مقاله لاتین مورد تحلیل قرار گرفته اند که در این میان تعداد 03 نظریه با فراوانی 15 ،10 شاخص با فراوانی 00 و 10 سیاست با فراوانی 50 استفاده شده است. در گام آخر باتوجه به نظریات مستخرج شده از این پژوهشها در نهایت دو نظریه اصلت بخشی روث گلس و نظریه ساختاری آنتونی گیدنز جهت مقایسه تطبیقی انتخاب شد که این دو نظریه به لحاظ تیوری از جنس ماهوی اما از دیدگاه گونه شناسی آر کی بوجی نظریه اصالت بخشی درون برنامه ریزی و نظریه ساختاری بیرون برنامه ریزی است.

فضایی اجتماع پذیر است که افراد حاضر در فضا را گرد هم جمع بیاورد و زمینه تعامالت اجتماعی بین آنها را به وجود آورد، اینچنین فضایی در درجه اول امکان برخورد اجتماعی و نتیجتا تعاملات اجتماعی را به همراه دارد. با توجه به اهمیت امر یادگیری، مفهوم اجتماع پذیری در فضاهای آموزشی دارای اهمیت بوده و لازم است طبقه بندی نتایج مطالعات صورت گیرد. این پژوهش با هدف ترکیب نتایج پژوهشهای صورت گرفته در حوزه مفاهیم "اجتماع پذیری" و "فضاهای آموزشی " انجام شد و در گام نخست تمامی مقالات علمی-پژوهشی منتشر شده بدون اعمال محدودیت زمانی، با کلیدواژه اجتماع پذیری از پایگاه های اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی و پایگاه استنادی نورمگز استخراج شد که 1878 مقاله را در بر گرفت. در ادامه 15 مقاله که شامل واژه های فضاهای آموزشی در عنوان، چکیده و یا کلمات کلیدی بودند، برای استخراج داده ها و بررسی بیشتر گزینش شدند و جامعه آماری پژوهش را تشکیل داده اند. به منظور انجام فراتحلیل 8 پژوهش انجامشده بین سالهای 1400-1388 در زمینه اجتماع پذیری در فضاهای آموزشی ایران انتخاب گردید به طورکلی میتوان گفت مولفه های کالبدی، غیرکالبدی-حسی ،عملکردی-فعالیتی، اجتماعی-رفتاری و فرهنگی بر میزان اجتماع پذیری افراد در فضاهای آموزشی موثر بوده است و شاخص مبلمان از عوامل کالبدی در اولویت اول بر میزان اجتماع پذیری افراد در فضاهای آموزشی موثر بوده است.

امروزه ارتقا کیفیت فیزیکی محیط یکی از مهمترین موضوعات مد نظر در طرحهای توسعه شهری است و همچنین مهمتر از آن افزایش و تقویت میزان تاب آوری بافتهای فرسوده شهری در مقابل سوانح طبیعی میباشد. در نظر داشتن موضوع کیفیت محیطی برای مداخله در بافتهای فرسوده، موجب رویکردی نسبتا جامع به تمامی ابعاد فرسودگی در این بافتها خواهد شد. به همین سبب، پژوهش حاضر سعی بر آن دارد تا با بررسی وضع موجود محدوده به کیفیتهای محیطی، ابعاد کالبدی تاب آوری و تحلیل آنها در محله لب آب واقع در بافت تاریخی فرهنگی شهر شیراز بپردازد. در این پژوهش از روش تحقیق توصیفی-پیمایشی در بستری از مطالعات کتابخانه ای برای استخراج معیارها بهره گرفته شده است.تحلیل معیارهای کیفیت محیطی به دست آمده در بافت مورد بررسی، با استفاده از نرم افزار GIS (سامانه اطلاعات جغرافیایی) در مناطق آسیبپذیر مشخصشده و در نهایت با استفاده از روش SWOT تجزیه وتحلیل داده ها و راهکارها ارایه شده است. این پژوهش از نوع کیفی-کمی بوده و از حیث هدف، کاربردی قلمداد میشود. ارزیابی میزان آسیبپذیری محله لب آب شهر شیراز در برابر زلزله و تدوین راهبردهایی بهمنظور کاهش آسیبپذیری در اثر بحران زلزله هدف این پژوهش است. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که قسمتهای غربی محدوده آسیب پذیری بیشتری را دارند از این جهت توجه بیشازپیش به مفهوم تاب آوری کالبدی برای ارتقا و افزایش توان محدوده در برابر سوانح طبیعی از جمله زلزله به ویژه در بخش غربی محدوده بافت فرسوده لب آب ضروری میباشد.

این پژوهش با هدف مطالعه و شناخت منابع مالی و درآمدی شهرداری مهاباد طی سالهای1393 تا 1399 انجام شده است. نوع تحقیق در این پژوهش کاربردی و روش بررسی آن توصیفی-تحلیلی است. گردآوری اطالعات هم به صورت کتابخانه ای و هم میدانی و مصاحبه با گروه مطالعات درآمد شهرداری مهاباد صورت گرفته است. نتایج به دست آمده نشان میدهد که در طی این سالها نسبت کل هزین ه ها به درآمدها همواره کمتر از یک بوده و میانگین این نسبتها در طی این سالها 20 ./بوده است و درآمدها همواره بیشتر از هزینه ها بوده است. از طرفی با توجه به دسته بندی منابع درآمدی پایدار و ناپایدار در شهرداری مهاباد طی سال 12- 11 مجموع درآمدهای پایدار و ناپایدار به ترتیب چیزی در حدود 20 و 20 درصد بوده است و بیانگر این است که درآمدهای شهرداری مهاباد در طی سالیان اخیر به شدت ناپایدار بوده است. عمدهترین منبع درآمدی شهرداری مهاباد درآمدهای حاصل از فروش اموال در حدود 33 درصد از کل درآمدها بوده است. این منبع درآمدی که درواقع جزو منابع ملی و ثروت شهروندان محسوب میشود میتواند با اجاره داری یا اجرای طرحهای سرمایه گذاری به درآمدهای پایدار برای شهرداری بدل شوند. با توجه به نقش گردشگری–فرهنگی شهر مهاباد پیشنهاد میشود که شهرداری مهاباد با مشارکت بخش خصوصی بر اجرای طرحهای درآمدزای تجاری و تفریحی در شهر مهاباد مبادرت کند. از طرفی توریسم درمانی باوجود ارزانی خدمات ارایه شده به بیماران و اسکان طولانی مدت توریستها در استان به منظور تکمیل دوره درمان خود، میتواند درآمد قابلتوجهی عاید اقتصاد شهری و شهرداری کند.

با توجه به اینکه حس مکان از کیفیت فضا و چگونگی طراحی تاثیر میپذیرد هدف این تحقیق آشنایی با این مفهوم و روشن کردن عوامل ایجادکننده آن برای طراحی بهتر است. هرچند معانی زیادی برای مکان و فضا گفته شده است اما مشخصه مکان که در این تحقیق به آن توجه میشود خاصتر بودن آن نسبت به فضا و در هم تنیدگی آن باارزشهای انسانی است و ویژگی فضا، انتزاعی و عینی بودن آن نسبت به مکان است. پژوهش حاضر از منظر هدف پژوهشی، جز تحقیقات کاربردی محسوب میگردد. شیوه ی انجام پژوهش توصیفی-تحلیلی میباشد که با بررسی ادبیات پژوهش تلاش شده است مولفه های حس مکان در بناهای اجراشده در دوره ی قاجار در محلهی آخوند قزوین بررسی گردد. تحلیل نتایج بیانگر آن است که عواملی مانند عوامل ادراکی، شناختی، عوامل اجتماعی و عوامل محیطی -کالبدی در جهت بازتاب حس مکان از عوامل بسیار تاثیرگذار میباشند که هرکدام شامل زیرمولفه های متعدد میباشد. از این نتایج میتوان جهت شناخت و تقویت عوامل موثر بر ایجاد حس مکان استفاده کرد، این مولفه های در مدرسه و آبانبار محله آخوند قزوین که از شاهکارهای معماری دوره قاجار میباشند، موردبررسی قرار گرفت و بررسیها نشان داد که حس و مکان و مولفه های آن در این دو اثر تاریخی بهوضوح دیده میشود.

ستراحتگاه، مجموعه اقامتگاهی، مجموعه رفاهی تفریحی و مانند آن عناوینی است که برای تاسیسات تفریحی- اقامتگاهی به کار میرود، که تلاش می کنند که بیشترین خدمات و امکانات لازم را برای مردم در طول اقامتشان ارایه کنند، اطلاق می شوند. امروزه ضرورت شناخت مولفه های تاثیر گذار بر کیفیت فضاهای شهری به منظور پاسخگویی به نیازهای شهروندان در راستای ارتقای حضور، سرزندگی و سطح تعامالت اجتماعی آنها، بیش از پیش مهم جلوه می نماید. ایجاد مراکز تفریحی و اقامتگاهی و جذب گردشگر و گردشگری در نواحی روستایی، محرکی برای افزایش تولیدات روستایی است و سبب ایجاد فرصتهای شغلی جدید برای روستاییان به ویژه جوانان می شود. روش تحقیق به شیوه توصیفی-تحلیلی و از نوع مطالعات عملی و کاربردی است. تفرجگاه بند، یکی از مناطق گردشگری شهر ارومیه، به دلیل نزدیکی به شهر و طبیعت زیبایش، نظر گردشگران زیادی را به خود جلب کرده است، ولی به دلیل نبود برنامه ریزی و مدیریت گردشگری، سود اقتصادی چندانی برای ساکنان محلی به همراه نداشته است. لذا با در نظر گرفتن مولفه ها، شاخص های سرزندگی اجتماعی و یافته های پژوهش و طراحی مجموعه های تفریحی و اقامتگاهی با رویکرد تقویت حس سر زندگی اجتماعی می توان در این راستا گام های مهمی برداشت.

رشد سریع پدیده شهرنشینی در دهه های اخیر به ویژه در کشورهای در حال توسعه مناظر شهری را به شدت تحت تاثیر قرار داده است و منظر شهری را در معرض تهدید قرار داده است. شهرهایی که امروزه به دلیل گستردگی و پیچیدگی نیازها و بکارگیری راه حلهای نامانوس به فرمی نازیبا آراسته گشته و نابسامانی و آشفتگی حاکم شده بر منظر شهرها را به مرز آزار دهنده ای رسانده است. تحقیق حاضر با روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته به این ترتیب در ابتدا به تعریف منظر شهری و نظریات آن پرداخته و سپس به مسیله نماو جداری شهری و زیبایی شناسی شهری پرداخته است. بررسی ها نشان داد منظر شهری تا حدود زیادی تحت تاثیر نما و جداره شهری میباشد، در واقع نمای ساختمان و جداره های شهری را میتوان نقطه تلاقی معماری و طراحی شهری دانست. نما و جداره شهری در صورتی که دارای ارزش های بصری هماهنگ با محیط و بستر باشد و واجد ارزش های زیبایی شناسانه باشد باعث ارتقای منظر شهری خواهد شد. شاخص های زیبایی شناسی در جداره ها شامل دو دسته عینی (خط آسمان، خط زمین، خط ساختمان، زمینه جداره، کنترل ارتفاع، کنسول و...) و ذهنی (همجواری، تداوم، تناسب، سادگی و تقارن، رنگ، فرم، نظم و...)بود.